Bal üretimi dışında arıları ne kadar tanıyorsunuz? Arılar bal üretiminin yanı sıra olağanüstü çalışma şekilleri, hiyerarşik yapıları ve ekolojik dengeyi koruma özellikleriyle diğer pek çok canlıdan ayrışmayı başarıyor. Bu sıra dışı varlıklar hakkında öğrenecek daha çok bilgi var!
Özellikle de bahar aylarında, çiçekten çiçeğe gezen arılarla dışarıda sıkça karşılaşıyor olmalısınız. Bitmek bilmeyen enerjileri ve yüksek disiplinleriyle bu canlılar, sizin görmediğiniz zamanlarda da hiç durmadan çalışmaya devam ediyor.
Peki, bir bal arısı kolonisinin yılda yaklaşık olarak 15 ila 75 kilogram polen ürettiğini biliyor muydunuz? . Nitekim, pek çok arı türünün arka ayaklarında, toplanan poleni sabitleyen kıvrımlı tüylere sahip olan polen sepeti bulunuyor. Üstelik arılar hakkındaki ilginç bilgiler sadece bununla da sınırlı değil!
Arıların bu gezegendeki en yanlış anlaşılan canlılardan biri olduğu biliniyor. Arılar dünyanın dört bir yanında insanları sokma özelliğiyle tanınsa da, bu canlıların ekosistem için ne kadar önemli olduğunu bilmek gerekiyor. Öyleyse şimdi, arıların türlerini ve özelliklerinidaha yakından tanımanızın tam zamanı!
Doğada binlerce yıldır varlığını sürdüren arılar, ekosistemin vazgeçilmez canlıları arasında yer alıyor. Farklı coğrafyalarda ve iklimlerde gelişen arı türleri, hem davranışsal hem de fiziksel özellikleriyle birbirinden ayrılıyor. Bu yazımızdaen bilinen arı türleri hakkında bilgi vererek, doğanın bu küçük ama güçlü işçilerini yakından tanımanızı sağlıyoruz.
Büyük arı türleri, genellikle iri yapıları ve güçlü çeneleriyle dikkat çeker. Bu grupta yer alan tahta arısı, kalın gövdesi ve siyah parlak rengiyle bilinirken, bazı yaban arısı türleri de büyük boyutlarıyla öne çıkar. Büyük arıların çoğu yalnız yaşar ve yuvalarını ağaç gövdeleri, toprak altı veya odunluk alanlara yapar. Bu arı türleri, polinasyon görevlerini başarıyla yerine getirmenin yanı sıra, bazı durumlarda çevrelerine karşı daha korumacı olabilir. Bu nedenle hem ekosistem hem de insanlar için önemli bir denge unsurudurlar.
Zehirli arı türleri, savunma mekanizmaları güçlü olan ve sokmaları halinde insanlarda ciddi alerjik reaksiyonlara yol açabilen arılardır. Özellikle yaban arısı ve katil arı olarak bilinen Afrika kökenli bal arısı, saldırgan yapıları ve güçlü zehirleriyle tanınır. Bu arı türleri, tehdit hissettiklerinde topluca saldırabilir ve birden fazla kez sokabilirler. Zehirli arı çeşitleri arasında yer alan bazı türlerin sokması, hassas bünyelerde anafilaktik şoka kadar gidebilecek etkiler yaratabilir. Bu nedenle bu arılarla karşılaşıldığında dikkatli olunması büyük önem taşır.
1. Afrika Bal Arısı
2. Avrupa Yaban Arısı
3. Asya Dev Eşek Arısı
4. Japon Dev Eşek Arısı
5. Sarı Ceketli Yaban Arısı
Yukarıdaki türler en tehlikeli arı türleri arasında yer alıyor.
Sokmayan arı türleri, genellikle sakin yapılı ve insanlara karşı tehdit oluşturmayan arılar olarak bilinir. Bu grubun en bilinen üyeleri arasında stingless bee olarak adlandırılan iğnesiz arılar yer alır. Özellikle tropikal bölgelerde yaşayan bu arı türleri, bal üretimi ve polinasyon açısından büyük önem taşır. Fiziksel olarak iğneye sahip olmadıkları veya iğneleri işlevsiz olduğu için sokmazlar, bu da onları insanlar için oldukça zararsız hale getirir. Bu özellikleri sayesinde sokmayan arı çeşitleri, hem ekolojik dengeye katkıları hem de arıcılık faaliyetlerindeki potansiyelleriyle öne çıkar.
1. Melipona Beecheii
2. Trigona Arıları
3. Plebeia Arıları
4. Tetragonula Carbonaria
5. Lestrimelitta Arıları
Bu türler, sokmayan yapıları sayesinde özellikle eğitim, kentsel arıcılık ve sürdürülebilir tarım uygulamaları için tercih edilmektedir.
Dünya üzerinde yaklaşık olarak 20 binden fazla arı türü bulunuyor. Bu türlerin 4 binden fazlası Amerika Birleşik Devletleri'ne özgü (olsa da) Türkiye’de de pek çok arı türü bulunuyor. Türkiye'de bulunan başlıca arı türleri şunlardır:
Balkanlara özgü bir arı türü olan karniol veya Türkiye'de bilinen adıyla karniyol arısı, böcek zararlılara karşı kendini başarılı bir şekilde savunma ve arıcılara karşı nazik olma davranışlarıyla ön plana çıkıyor. Yavru verimi yüksek olan karniyol bal arıları, dünyada en çok yetiştirilen arı türleri arasında bulunuyor. Farklı iklimlere kolayca uyum sağlayabilen bu arı türü uzun dil yapısı sayesinde bitkilerden yüksek miktarda nektar ve salgı toplayabiliyor. Üstelik bu tür, işçi nüfusunu toplanabilecek nektar miktarına göre ayarlama yeteneğine de sahip. Bu yönleriyle karniyol bal arıları, işçi arı popülasyonunu hızla genişletme ve nektarın sona erdiği dönemde damızlık üretimini durdurmaları bakımından bal üretimi için ideal bir tür olarak kabul ediliyor.
Anavatanı Kuzey İtalya olan İtalyan bal arısı türü, Akdeniz'in sıcak hava koşullarından kuzey enlemlerinin sert ve yağışlı kışlarına kadar farklı iklim türlerine uyum sağlıyor. Sarı rengi nedeniyle "altın arı" adıyla da bilinen İtalyan bal arısı yüksek üreme kabiliyeti, üretkenliği ve uzun dil yapısıyla üstün nitelikli bal arısı türleri arasında yer alıyor. Hastalıklara karşı dirençli olan bu arılar, uysal yapıları sayesinde arıcılar tarafından da rahat bir şekilde yönetilebiliyor.
Anavatanı Orta Kafkasya olan Kafkas arısı, siyah rengiyle öne çıkıyor. Uzun dil yapısı sayesinde bu tür, derin tüplü çiçeklerden dahi yararlanabiliyor. Diğer arı türlerine kıyasla daha fazla bal üreten Kafkas arıları, uysal ve dolayısıyla daha az sokan türler arasında yer alıyor. Yüksek bal veriminin yanı sıra bu tür, arıcılık faaliyetlerinde propolis üretimi bakımından da önemli bir yer tutuyor.
Altın sarısı rengi nedeniyle İtalyan arısını andıran Kıbrıs bal arısı, adını anavatanı olan Kıbrıs'tan alıyor. Hırçın ve saldırgan bir yapıya sahip olan Kıbrıs bal arıları, diğer arı türlerine göre daha fazla sokma eğilimi gösteriyor Akdeniz Bölgesi’nin güney yamaçlarında da görülen bu tür, melezleme zorluğu nedeniyle pek tercih edilmiyor.
Türkiye'nin hemen her bölgesinde görülebilen Anadolu bal arısı, kahverengimsi tüyleri ve küçük boyutuyla diğer arı türleri arasından hemen sıyrılıyor. Sakin, çalışkan ve dayanıklı bir yapıya sahip olan Anadolu arıları, yön tayin etme bakımından da yüksek performans sergiliyor. Döl verimi ve yavru yetiştirme kalitesi yüksek olan bu tür, az miktarda bal tükettiği için zorlu koşullarda bile bal biriktirebiliyor.
Belfast arısı, İngiltere'de Buckfast Abbey Manastırı'nda yapılan çaprazlama çalışmaları sonucu ortaya çıkan melez bir arı ırkıdır. Başta İtalyan bal arısı ve Batı Avrupa bal arısından elde edilen bu tür, günümüzde pek çok arı türünün melezlenmesi sonucu üretilebiliyor. Hastalıklara karşı dirençli olan bu arı türü, daha az propolis toplama özelliği taşıyor. Belfast arıları, uysal yapıları sayesinde arıcılara zorluk yaşatmıyor. Yüksek miktarda bal yapma yeteneğine sahip olan bu arıların kışın bal tüketimi de düşük seviyede oluyor. Yavru veriminin ve hız kabiliyetinin yüksek olması, bu türün en önemli özellikleri arasında yer alıyor.
Saldırgan yapısı, veriminin düşük olması ve melezlenme zorluğu nedeniyle Suriye arısı, yetiştiriciliği zor bir tür olarak kabul ediliyor. Kıbrıs arısıyla benzer özelliklere sahip olan bu tür, ülke içindeki üretimi olumsuz etkileyebileceği için Türkiye'de arıcılık faaliyetlerinde çok fazla tercih edilmiyor.
Türkiye'nin Güneydoğu Bölgesi'nde görülen İran bal arısı, Suriye ve Kıbrıs bal arıları ile benzer özellikler taşıyor. Anavatanı İran olan bu arılar, iklimle uyumlu olması nedeniyle Anadolu’da Bitlis, Şırnak, Hakkari ve Diyarbakır'da tercih ediliyor.
Diğer arı ırklarına göre 6 ila 9 gün daha fazla yaşayabilen Trakya arısı, uysal yapısı ve yüksek bal verimi sayesinde Türkiye'de sıkça tercih ediliyor. Anadolu ve karniyol arı türlerine benzeyen bu tür hız kabiliyeti, kışlama yeteneği ve üretkenliği ile ön plana çıkıyor. Ayrıca Trakya bal arısı, Kafkas bal arısı ile birlikte koruma altına alınan türler arasında bulunuyor.
Batı Ege arısı, son 10 yıl içinde yapılan ıslah çalışmaları sonucunda en çok yetiştirilen arı türleri arasında yer alıyor. Türkiye'nin Ege kıyı şeridi, Güneybatı Marmara ve Batı Akdeniz bölgelerinde bulunan bu uysal arı türü, çam balı üretiminde büyük bir rol üstleniyor. “Efe arısı” adıyla tescillenen Batı Ege arısı, bölge arılarına göre yüzde 25 daha yüksek bal verimi ve kışlama yeteneğiyle ön plana çıkıyor.
Arıların büyük bir kısmı bal üretiminde etkin bir şekilde yer alıyor. Örneğin; yukarıda sıralanan tüm arı türleri, bitkilerdeki nektar ve diğer salgıları toplayarak bal üretimi gerçekleştiriyor. Ancak eşek arısı adıyla anılan büyük arı türleri ve etçil bir tür olan yabani arılar bal üretimi yapmıyor.
Bu noktada çok sorulan bir soru akla geliyor: Eşek arısı bal yapar mı? Fakat cevap hayır, Eşek arısı adıyla anılan büyük arı türleri ve etçil bir tür olan yabani arılar bal üretimi yapmıyor.
Siz de Türkiye'nin seçkin ballarını Balparmak kalitesi ve güvencesiyle sofralarınıza taşıyabilirsiniz!
Kaynaklar:
Dr. Ali Korkmaz, "Anlaşılabilir Arıcılık", Samsun Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (çevrimiçi)
Adriana, "How Many Times A Year Can You Harvest Honey?", Backyard Garden Lover, 2021. (çevrimiçi)
menü
